ประวัติความเป็นมา อพ.สธ.-มร.รพ.

โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (อพ.สธ.) เป็นโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2503 โดยทรงมีพระราชดำริให้อนุรักษ์ต้นยางนา (Dipterocarpus alatus Roxb.) และในปี พ.ศ. 2504 ทรงมีพระราชดำริให้นำพรรณไม้จากภูมิภาคต่างๆ ของประเทศไทยมาปลูกไว้ในสวนจิตรลดา เพื่อให้เป็นที่ศึกษาพรรณไม้ของนิสิตนักศึกษาแทนที่จะต้องเดินทางไปทั่วประเทศ ต่อมาในปี พ.ศ. 2535 สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้ทรงสืบทอดพระราชปณิธานต่อโดยทรงมีพระราชดำริ กับนายแก้วขวัญ วัชโรทัย เลขาธิการพระราชวัง และผู้อำนวยการโครงการส่วนพระองค์สวนจิตรลดา ให้ดำเนินการอนุรักษ์พืชพรรณของประเทศ และดำเนินการเป็นธนาคารพืชพรรณ โดยจัดสร้างธนาคารพืชพรรณขึ้นในปี 2536 สำหรับเก็บรักษาพันธุกรรมพืชที่เป็นเมล็ดและเนื้อเยื่อ และสนับสนุนงบประมาณดำเนินงานทุกกิจกรรมของโครงการ พ.ศ. 2536 จนถึงปัจจุบัน

เมื่อวันที่ 7 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2540 มหาวิทยาลัยราชภัฏรำไพพรรณี เดิมเป็นสถาบันราชภัฏรำไพพรรณี ได้น้อมเกล้าฯถวายพื้นที่ป่า 50 ไร่ เพื่อสนองพระราชดำริ “โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี” และได้รับ พระราชานุญาตให้ดำเนินงานเพื่อสนองพระราชดำริ เมื่อวันที่ 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2540 และได้ดำเนินงานในส่วนที่เกี่ยวข้องมาอย่างต่อเนื่องตามแผนแม่บทที่ได้วางกรอบไว้ ปัจจุบันได้ใช้ชื่อพื้นที่ป่า 50 ไร่ ว่า พื้นที่ปกปักทรัพยากร

ต่อมาปี พ.ศ. 2544 สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ได้ทรงขยายขอบเขตการอนุรักษ์อย่างกว้างขวาง ครอบคลุมทั้งทรัพยากรทางกายภาพ ได้แก่ น้ำ ดิน หิน แร่ และทรัพยากรชีวภาพ ได้แก่ พืช สัตว์ และ จุลินทรีย์ ทั้งนี้ตั้งแต่ยอดเขาจนถึงใต้ทะเล และทรงมีพระราชดำริให้จัดการประชุมวิชาการเพื่อให้สถานศึกษาทุกระดับ หน่วยงานทั้งภาครัฐและเอกชนที่ร่วมสนองพระราชดำริ ได้เสนอผลงานการศึกษาวิจัยทุก 2 ปี

การดำเนินงานของ อพ.สธ. ตามกรอบแผนแม่บทระยะ 5 ปีที่หก (1 ตุลาคม 2559 - 30 กันยายน 2564) มีการดำเนินงานใน 8 กิจกรรม โดยแบ่งตามกรอบการดำเนินงาน 3 กรอบ ได้แก่ กรอบการเรียนรู้ทรัพยากร (กิจกรรมที่ 1 กิจกรรมปกปักพันธุกรรมพืช กิจกรรมที่ 2 กิจกรรมสำรวจเก็บรวบรวมพันธุกรรมพืช กิจกรรมที่ 3 กิจกรรมปลูกรักษาพันธุกรรมพืช) กรอบการใช้ประโยชน์ (กิจกรรมที่ 4 กิจกรรมอนุรักษ์และใช้ประโยชน์พันธุกรรมพืช กิจกรรมที่ 5 กิจกรรมศูนย์ข้อมูลพันธุกรรมพืช กิจกรรมที่ 6 กิจกรรมวางแผนและพัฒนาพันธุ์พืช) กรอบการสร้างจิตสำนึก (กิจกรรมที่ 7 กิจกรรมสร้างจิตสำนึกในการอนุรักษ์พันธุกรรมพืช และกิจกรรมที่ 8 กิจกรรมพิเศษสนับสนุนการอนุรักษ์พันธุกรรมพืช)

แผนแม่บท อพ.สธ. ระยะ 5 ปีที่หก (ตุลาคม พ.ศ. 2559 - กันยายน พ.ศ. 2564) เป็น แผนแม่บทที่จัดทำขึ้น เพื่อใช้เป็นกรอบในการดำเนินงานอันเนื่องมาจากพระราชดำริ โดยหน่วยงานที่ ร่วมสนองพระราชดำริเข้ามามีส่วนร่วม ทั้งในส่วนกลางและส่วนภูมิภาค ให้มีแนวทางดำเนินงานอนุรักษ์ พันธุกรรมพืชต่อเนื่องตามกรอบแผนแม่บท ต่อเนื่องในแผนแม่บทระยะ 5 ปีที่ห้า โดยเน้นการทำงานใน ระดับท้องถิ่นในการทำฐานข้อมูลทรัพยากรท้องถิ่นซึ่งประกอบด้วย 3 ฐานทรัพยากรได้แก่ ทรัพยากร ชีวภาพ ทรัพยากรกายภาพ และทรัพยากรวัฒนธรรมและภูมิปัญญา

แผนแม่บทระยะ 5 ปีที่เจ็ด (1 ตุลาคม 2564 - 30 กันยายน 2569) โดยดำเนินงานตามกรอบงาน 3 กรอบ คือกรอบการเรียนรู้ทรัพยากร กรอบการใช้ประโยชน์ และกรอบการสร้างจิตสำนึก โดยใช้พื้นที่ "ปกปักทรัพยากร" เป็นสื่อกลางในการดำเนินกิจกรรม เพื่อให้การดำเนินงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริฯ เป็นไปตามกรอบกิจกรรมและเป้าประสงค์ต่อปี สำหรับการบูรณาการสู่การเรียนการสอนในวิชาต่าง ๆ งานสำรวจศึกษาวิจัยทางชีววิทยา และอื่นๆ การจัดกิจกรรมจึงควรมีการพัฒนาศักยภาพและความพร้อมขั้นพื้นฐานอย่างต่อเนื่องเพื่อรองรับการใช้ประโยชน์ต่อไป  

ในวันที่ 1 มีนาคม พ.ศ. 2566 มหาวิทยาลัยราชภัฏรำไพพรรณีได้รับอนุญาต จัดตั้งเป็น ศูนย์ประสานงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริฯ มหาวิทยาลัยราชภัฏรำไพพรรณี (ศูนย์ประสานงาน อพ.สธ.-มร.รพ.) เป็นลำดับที่ 28 อยู่ในกลุ่ม G6 กลุ่มมหาวิทยาลัยราชภัฏและมหาวิทยาลัยราชมงคล ดำเนินงานภายใต้ศูนย์แม่ข่ายประสานงานจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ดำเนินงานประสานงานเพื่อขับเคลื่อนงานสนองพระราชดำริ อพ.สธ. สร้างจิตสำนึกในการอนุรักษ์ทรัพยากร ในงานสวนพฤกษศาสตร์โรงเรียน (โรงเรียน) และงานฐานทรัพยากรท้องถิ่น (อปท.) สนับสนุนการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์ทรัพยากรอย่างยั่งยืนของชุมชนท้องถิ่น ในเขตพื้นที่จังหวัดจันทบุรีและตราด ปัจจุบันสำนักงานศูนย์ประสานงาน อพ.สธ.-มร.รพ.ตั้งอยู่ที่อาคาร 1 ชั้น 1 สำนักบริการวิชาการ มหาวิทยาลัยราชภัฏรำไพพรรณี